ارزیابی ژرم پلاسم گلرنگ تحت شرایط مزرعه شور

گلرنگ از دیرباز به عنوان گیاهی مقاوم در برابر شرایط تنش شوری و خشکی شناخته شده است. با توجه به اینکه ایران یکی از غنی ترین مناطق جهان از لحاظ ذخایر ژنتیکی گلرنگ به حساب می آید، ارزیابی ژنوتیپ های داخلی و خارجی گلرنگ امکان شناسایی ارقام گلرنگ متحمل به شوری که بطور کارآمدی در جهت اصلاح و افزایش عملکرد دانه و عملکرد روغن در مناطق شور کشور به کار گرفته شوند، را فراهم خواهد ساخت. به منظور ارزیابی تحمل به شوری ژنوتیپ های گلرنگ ، 64 ژنوتیپ گلرنگ به صورت طرح لاتیس ساده 8×8 با دو تکرار در مزرعه تحقیقاتی آب و خاک رودشت اصفهان در شرایط آب و خاک شور کشت گردیدند. صفات زراعی، فیزیولوژیک و صفات مرتبط با کیفیت دانه شامل ارتفاع بوته، تعداد شاخه در بوته، تعداد طبق در بوته، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملکرد دانه در بوته، عملکرد دانه در هکتار، عملکرد بیولوژیک، محتوای کلروفیل a و b، کاهش دمای کانوپی (ctd)، محتوای روغن، محتوای پروتئین و عملکرد روغن مورد اندازه گیری قرار گرفت. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که بین ژنوتیپ های مورد مطالعه، برای کلیه صفات ارزیابی شده اختلاف معنی داری وجود داشت. وراثت پذیری برای اغلب صفات مورد مطالعه بالا بود و بالاترین آن به وزن هزار دانه (2/98) و پایین ترین وراثت پذیری عمومی به صفت محتوای کلروفیل a (3/54) اختصاص داشت. نتایج حاصل از بررسی ضرائب همبستگی فنوتیپی نشان داد که بین عملکرد دانه در بوته و تعداد طبق در بوته همبستگی مثبت وبسیار بالایی وجود داشت. همچنین بین عملکرد دانه در بوته و تعداد شاخه در بوته و تعداد دانه در طبق نیز همبستگی مثبت و معنی-داری وجود داشت. با توجه به مقایسه میانگین ها و روابط بین صفات در شرایط تنش شوری مشخص گردید که گزینش بر اساس دمای کانوپی پایین تر و محتوای مجموع کلروفیل a و b سبب دست یابی به عملکرد دانه بیشتر می گردد. نتایج تجزیه رگرسیون مرحله ای برای عملکرد دانه در بوته نشان داد، که تعداد طبق در بوته به تنهایی 1/63 درصد و به همراه تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه در مجموع 3/86 درصد از تغییرات عملکرد دانه در بوته را تبیین نمودند. بر اساس تجزیه ضرائب مسیر برای عملکرد دانه در بوته مشخص شد که از بین صفات مورد بررسی صفت تعداد طبق در بوته بیشترین اثر مستقیم را بر عملکرد دانه در بوته داشت. اثر غیر مستقیم این صفت از طریق تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه بر عملکرد دانه در بوته منفی بود. تجزیه کلاستر بر اساس صفات زراعی و صفات مرتبط با کیفیت دانه بر مبنای میانگین استاندار شده ژنوتیپ ها، 6 گروه کاملاً مجزا را شناسایی کرد. قرار گرفتن ژنوتیپ های داخلی و خارجی در یک گروه نشان دهنده قرابت آنها بوده است. همچنین دسته بندی ژنوتیپ های جمع آوری شده از مناطق با آب و هوای مختلف در یک گروه، بیانگر عدم تطابق بین تنوع ژنتیکی و تنوع جغرافیایی می باشد. رفتار ژنوتیپ های کردستان 8، gila، اصفهان 4، lvr-51-51 و ژنوتیپ شماره 50 تحت شرایط مزرعه شور امکان استفاده از آنها را به عنوان ژ نوتیپ های متحمل به شوری از لحاظ عملکرد دانه در هکتار، در شرایط تنش شوری پیشنهاد می کند. ژنوتیپ شماره 60، بالاترین میزان عملکرد روغن در هکتار را داشت که می توان از آن به عنوان متحمل ترین ژنوتیپ از لحاظ عملکرد روغن در شرایط تنش شوری نام برد. وجود تنوع ژنتیکی کافی از نظر اکثر صفات مورد بررسی در ژنوتیپ های مورد ارزیابی امکان استفاده از این صفات را برای گزینش و استفاده در برنامه های اصلاحی آینده فراهم می آورد.